ارزیابی فعّالیّت و توان لرزه‌زایی گسل تبریز با شاخص‌های ژئومورفیک، تکنیک سنجش از دور و GIS

کلان­شهر تبریز در حریم گسل فعّال تبریز قرار دارد که این گسل، از بخش انتهایی حوضه‌های آبریز گماناب‌چای و ورکش‌چای در شمال شهر نیز عبور می‌کند. پژوهش حاضر با استفاده از شاخص‌های ژئومورفیک، تکنیک سنجش از دور و GIS به بررسی فعّالیّت‌ و توان لرزه‌زایی گسل تبریز می‌پردازد. برای دستیابی به هدف پژوهش، شاخص‌های ژئومورفیک شامل عدم تقارن حوضه، سینوسی جبهة‌ کوهستان،سینوسی رودخانه، نسبت پهنای کف درّه به ارتفاع درّه، شاخص ارزیابی نسبی تکتونیکی فعّال و مدل‌های تجربی به عنوان ابزار‌های مدلی و مفهومی استفاده شد. تصویر ماهواره‌ای سنجنده ASTER، نقشة زمین‌شناسی، مدل رقومی ارتفاع و نرم‌افزارهای ENVI4.8 وArcGIS10.2 جزء سایر ابزارهای فیزیکی این پژوهش است. با پردازش داده‌های ماهواره‌ای شواهد تکتونیکی گسل تبریز همچون انحراف آبراهه‌ آجی‌چای، پرتگاه گسل و پدیدة‌ عدسی­شکلدر محدوة کلانشهر تبریز تفسیر شدند. نتایج به دست آمده با شواهد میدانی منطقه تأیید گردید. طبق نتایج، مقادیر کمّی شاخص‌های عدم تقارن حوضه 7/39 و 2/23، سینوسی جبهة کوهستان 4/1 و 93/0،سینوسی رودخانه 1/1 و 3/1، پهنای کف درّه به ارتفاع درّه 08/1 و 2/1 به ترتیب برای حوضه‌های آبریز گماناب‌چای و ورکش‌چای به دست آمد. بر اساس شاخص ارزیابی نسبی تکتونیک فعّال، حوضه‌های آبریز گماناب‌چای و ورکش‌چای به ترتیب با مقادیر عددی 5/1 و 1 دارای حرکات تکتونیکی بسیار زیاد هستند. نتایج شاخص‌های مورد بررسی، حاکی از تأثیرپذیری مورفولوژی حوضه‌های آبریز گماناب‌چای و ورکش‌چای از حرکات تکتونیکی گسل تبریز است. بر اساس نتایج مدل‌های تجربی، گسل تبریز توان ایجاد زمین‌لرزه‌هایی به بزرگی بیش از 6 ریشتر را دارد. پیامدهای ناشی از گسترش تبریز بر روی گسل و ارتفاعات شمالی شهر با توجّه به نوع سازندهای زمین‌شناسی به تدریج در این محدوده‌ها در حال حضور هستند و با وقوع زلزله‌هایی به بزرگی میانگین 9/6 ریشتر، عواقب ناشی از این توسعة نامناسب در آینده نیز بسیار خطرناک خواهد شد.